Regulamin formacji i posługi diakona stałego
w diecezji opolskiej

(zatwierdzony i wprowadzony w życie przez bpa Andrzeja Czaję)

 

I. Postanowienia ogólne

1. Posługa diakonów stałych w diecezji opolskiej została wprowadzona dekretem biskupa opolskiego z 4 października 2011 r. (WUDO 66 [2012], s. 484‒485), który sprawy formacji stałych diakonów zlecił Diecezjalnemu Ośrodkowi Formacyjnemu w Opolu, powołując w jego ramach Studium Uzupełniające do Diakonatu Stałego, współpracujące z Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego, zwłaszcza z jego Instytutem Liturgii, Muzyki i Sztuki Sakralnej.

2. Przedstawiony w regulaminie zakres formacji i posługi diakona stałego został oparty na dokumentach Stolicy Apostolskiej, Kodeksie Prawa Kanonicznego, dokumentach Konferencji Episkopatu Polski oraz biskupa opolskiego[1].

3. Oprócz powyższych dokumentów regulamin uwzględnia także doświadczenia blisko już siedmioletniego posługiwania stałych diakonów w diecezji opolskiej. Regulamin pragnie ukazać wszystkim diakonom stałym i kandydatom do diakonatu stałego teologiczne i duchowe ramy formacji oraz samej posługi diakońskiej.

 

II. Formacja kandydatów do diakonatu stałego

4. Szczegółowo zakres formacji stałych diakonów określają wyżej wymienione dokumenty, które mówią o formacji ludzkiej, duchowej, intelektualnej i pastoralnej. Stanowią one podstawę programu formacyjnego opolskiego Studium Uzupełniającego do Diakonatu Stałego zarówno w okresie poprzedzającym święcenia, jak i podczas formacji stałej po święceniach.

5. Formacja ludzka

a) Celem formacji ludzkiej powinno być takie kształtowanie dojrzałej osobowości, aby kandydaci nabyli i rozwijali w sobie zespół cech ludzkich, które „pomogą im w zdobywaniu zaufania wspólnoty, w radosnym podejmowaniu posługi duszpasterskiej oraz ułatwią prowadzenie spotkań i dialogu z innymi” (RF 66).

b) W szczególności kandydaci do diakonatu powinni nabywać i rozwijać w sobie takie cechy, jak: dobroć serca, cierpliwość, uprzejmość, umiłowanie prawdy, prawość, rzetelność, szacunek wobec każdej osoby, poczucie sprawiedliwości, ducha poświęcenia i służby, wierność danemu słowu, szczere współczucie, konsekwencja w dobrym postępowaniu, a także zrównoważony osąd i postępowanie (RF 69).

c) Bardzo ważną dla diakonów powinna być umiejętność utrzymywania więzi z innymi i budowania komunii, która wymaga kształtowania następujących postaw: uprzejmości, gościnności, szczerości w słowach i intencjach, roztropności i dyskrecji, wielkoduszności i gotowości do służby, ofiarności, otwartości i braterstwa oraz nieustannej gotowości do przebaczenia, zrozumienia i pocieszenia (RF 67). Przeżywanie takich relacji z innymi jest możliwe dzięki głębokiej dojrzałości uczuciowej. Zarówno w przypadku kandydata celibatariusza, wdowca, jak i żonatego, taka dojrzałość zakłada odkrycie fundamentalnego znaczenia miłości we własnym życiu oraz zwycięską walkę ze swoim egoizmem (RF 68).

6. Formacja duchowa

a) Formacja duchowa stanowi centrum każdej formacji chrześcijańskiej. W przypadku diakonów jej szczególnym celem winno być dążenie do rozwoju nowego życia otrzymanego na chrzcie (RF 71) w duchu służby (RF 11). Doskonałym wzorem tej duchowości jest Chrystus ‒ Sługa, „który nie przyszedł, aby Mu służono, lecz aby służyć” (Mt 20,28). Naśladując Chrystusa, kandydat powinien rozwinąć w sobie cechy specyficzne dla posługi diakonatu, takie jak: prostota serca, dar całkowity i bezinteresowny z siebie, pokorna i służebna miłość braci, zwłaszcza najbiedniejszych, cierpiących i potrzebujących, wybór ofiarnego stylu życia i ubóstwa (RF 72).

b) Siłę do wzrastania w takiej duchowości diakon powinien czerpać z Eucharystii i ze słowa Bożego. Posługa diakońska, zwłaszcza najbardziej potrzebującym, jest logiczną konsekwencją służby przy stole eucharystycznym oraz słuchania i głoszenia słowa Bożego (RF 73–74). Przejawia się to w częstym uczestnictwie w Eucharystii oraz w codziennej lekturze Pisma Świętego połączonej z medytacją i modlitwą (RF 74)

c) Kandydaci na diakonów stopniowo przygotowują się do tego, co będzie stanowiło ich duchowe zadania i obowiązki, a w szczególności modlitwę za Kościół i w jego imieniu. Wszystkim ich spotkaniom powinna zatem towarzyszyć liturgia godzin (RF 75).

d) Formacja duchowa kandydatów na diakonów winna obejmować również autentyczne wychowanie do eklezjalnego posłuszeństwa, które ma zagwarantować zapałowi apostolskiemu kościelną autentyczność (RF 76). Diakon ponadto winien harmonijnie łączyć wcześniejsze doświadczenia życia duchowego z duchowością właściwą jego stanowi (RF 12, 71).

e) W programie formacyjnym przewiduje się następujące środki służące powyższym celom: miesięczne dni skupienia, coroczne rekolekcje, spotkania modlitewno-formacyjne w trakcie kolejnych etapów przygotowań, a także stałe kierownictwo duchowe (RF 77).

f) Szczegółowe zagadnienia z duchowości diakońskiej, omawiane zwłaszcza na miesięcznych skupieniach w czasie dwuletnich studiów uzupełniających, przedstawiają się następująco: podstawy teologii duchowości; cechy szczegółowe duchowości diakońskiej według RF 72; Eucharystia i posługa przy ołtarzu jako źródło duchowości diakońskiej; słowo Boże, jego umiłowanie i codzienne czytanie połączone z rozmyślaniem i modlitwą (lectio divina); modlitwa w imieniu Kościoła i za Kościół (rola i znaczenie liturgii godzin); stałe kierownictwo duchowe (rola stałego kierownika duchowego [RF 77]).

g) Zaangażowanie żon i dzieci ‒ w celu wzrastania w świadomości powołania do diakonatu i wykonywanej misji „powinni oni być zapraszani do regularnego uczestnictwa w spotkaniach formacji duchowej” (RF 78). Zwłaszcza żona diakona ma pośrednio wielki udział w jego diakońskiej posłudze. Ich życie ma być świadectwem tego, jak obowiązki rodzinne, praca i posługiwanie mogą być zharmonizowane w służbie misji Kościoła. Diakoni i ich żony oraz dzieci mogą być przykładem i zachętą dla wszystkich innych, którzy pracują nad kształtowaniem chrześcijańskiego życia rodzinnego. Sprostanie tym zadaniom wymaga odpowiedniego przygotowania, stąd potrzeba formacji rodzinnej (RF 56).

h) Wskazane jest, aby aspiranci, kandydaci na diakonów i sami diakoni należeli ze swymi rodzinami do ruchów eklezjalnych, które skierowane są na formację małżeństw i rodzin. Pierwszym etapem doświadczenia i przeżycia wspólnej formacji dla aspirantów i ich rodzin będą rekolekcje, kończące okres propedeutyczny i poprzedzające obrzęd dopuszczenia do grona kandydatów do święceń (RF 42, 47). Rodzinne zajęcia formacyjne obywać się będą w dniach wolnych pod koniec tygodnia (piątek, sobota i czasem niedziela). Zasadniczo jednak formacja rodzinna odbywać się powinna w ramach zwyczajnego duszpasterstwa parafialnego.

 

7. Formacja intelektualna i pastoralna

a) Dokumenty kościelne wyraźnie stwierdzają, że „formacja diakona stałego winna być analogiczna do przygotowania prezbitera” (RF 66; WKEP 59). Dlatego też poprawione Wytyczne Episkopatu z 9 VI 2015 r. poszerzają wcześniejsze ustalenia i wyraźnie postanawiają, że „Kandydat na stałego diakona powinien mieć ukończone pełne studia teologiczne (magisterskie)” (WKEP 59). Umożliwi to przyszłym diakonom również katechizację i działalność w szkolnictwie. Przy rozbudowanej sieci wydziałów teologicznych w Polsce warunek ten może być z łatwością spełniony.

b) Zasadniczo okres przygotowania do świeceń diakonatu trwa pięć lat, przy czym kandydat po trzecim roku studiów teologicznych na wydziale może rozpocząć również dwuletnie studia uzupełniające w Diecezjalnym Instytucie Formacyjnym. Jeśli teologiczne studia magisterskie kandydat ukończył wcześniej, wtedy musi dodatkowo ukończyć dwuletnie studia uzupełniające. Wówczas okres przygotowania teologicznego wynosić będzie siedem lat.

c) Kandydat studiujący teologię na wydziale teologicznym z zamiarem przyjęcia święceń diakonatu powinien od I roku nawiązać kontakt ze Studium Uzupełniającym i uczestniczyć w niektórych spotkaniach formacyjnych, wskazanych przez dyrektora Studium.

d) Studia uzupełniające w Opolu mogą odbywać również kandydaci spoza diecezji opolskiej, pod warunkiem zgody biskupa opolskiego oraz własnego biskupa diecezjalnego.

 

III. Dwuletnie Studium Uzupełniające do Diakonatu Stałego

 8. Powołane przez biskupa opolskiego dwuletnie Studium Uzupełniające do Diakonatu Stałego przy Diecezjalnym Instytucie Formacyjnym w Opolu jest właściwą instytucją kościelną, odpowiedzialną za przygotowanie kandydatów do diakonatu stałego, zarówno żonatych, jak i pragnących żyć w celibacie. Studium to prowadzi również stałą formację po święceniach.

9. Studium Uzupełniającym kieruje dyrektor, mianowany przez biskupa opolskiego na okres pięciu lat. Dyrektor koordynuje całokształt prac formacyjnych kandydatów do diakonatu, czuwa nad realizacją programu zajęć, który uzgadnia z wykładowcami, a także prowadzi dokumentację studium każdego kandydata.

10. Przy dyrektorze działa kolegium wykładowców Studium Uzupełniającego, którymi zasadniczo powinni być nauczyciele akademiccy Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego zwłaszcza z zakresu liturgii, homiletyki, duchowości, teologii pastoralnej i muzyki kościelnej.

11. Opiekę duchową nad kandydatami i diakonami po święceniach sprawuje mianowany przez biskupa opolskiego ojciec duchowny, który uzgadnia terminy spotkań modlitewnych i ćwiczeń duchowych z dyrektorem Studium. Ojciec duchowny powinien być do dyspozycji kandydatów i diakonów jako ich kierownik duchowy; może też być ich spowiednikiem, a ponadto organizuje skupienia adwentowe i wielkopostne, a także rekolekcje przed przyjęciem posług i świeceń oraz doroczne po święceniach.

12. Zgodnie z zaleceniem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów (Pismo okólne, załącznik nr 3, z 10 XI 1997 r.) została powołana pięcioosobowa „Komisja do spraw święceń diakonatu stałego” (dekret z 21 I 2013 r.), która ocenia postępowanie kandydatów, przedstawia biskupowi pisemną opinię o nich, a także głosuje nad dopuszczeniem ich do święceń diakonatu.

13. Studia uzupełniające trwają cztery semestry (dwa lata) i obejmują w sumie przynajmniej 200 godzin wykładowych. Zajęcia odbywają się w sobotę co dwa tygodnie, mogą się one odbywać także podczas sesji wyjazdowych. Pierwszy semestr, trwający od 1 października do 15 lutego, jest okresem aspirantury, który kończy się obrzędem przyjęcia do kandydatury; drugi semestr trwa od 15 lutego do 25 czerwca i kończy się dopuszczeniem do przyjęcia lektoratu; po trzecim semestrze, od 1 października do 10 lutego, następuje dopuszczenie i przyjęcie akolitatu, a po czwartym semestrze, trwającym od 10 lutego do 10 lipca, po spełnieniu wszystkich przepisanych wymogów, kandydat przyjmuje święcenia diakonatu.

14. Pierwszy okres formacyjny, tzw. propedeutyczny, rozpoczyna się wraz z przyjęciem na studia uzupełniające i kończy się po pierwszym semestrze rekolekcjami oraz uroczystym obrzędem dopuszczenia do grona kandydatów. Poprzedza je pierwsze rozeznanie zdatności kandydata do przyszłych święceń diakonatu. Kandydat kieruje własnoręcznie napisaną prośbę o dopuszczenie do kandydatury, którą na piśmie przyjmuje własny biskup lub wyższy przełożony zakonny, do których została ona skierowana. Przyjęcie prośby jest potwierdzeniem pewności moralnej odnośnie do zdatności kandydata, którą biskup lub przełożony zakonny zdobył ‒ czy to przez swoje rozeznanie osobiste, czy też na podstawie otrzymanych od wychowawców informacji (KPK, kan. 1051; RF 44). Włączenie do grona kandydatów jest pierwszym znakiem oficjalnego uznania powołania, które domaga się jednak dalszego potwierdzenia w następnych okresach formacji, zanim zostanie podjęta decyzja o dopuszczeniu kandydata do święceń diakonatu (WKEP 68).

15. Przed przyjęciem lektoratu i akolitatu kandydaci „przedstawiają dobrowolnie zredagowaną i własnoręcznie podpisaną prośbę o dopuszczenie do posług” (RF 58). Między udzieleniem tych posług powinien upłynąć odpowiedni odstęp czasu, aby kandydat mógł wypełniać obowiązki związane z otrzymaną posługą (RF 59), natomiast między udzieleniem akolitatu i święceniami diakonatu należy zachować odstęp przynajmniej sześciu miesięcy (KPK, kan. 1035 § 2).

16. Zakres materiału na studiach uzupełniających do diakonatu stałego obejmuje następującą problematykę:

  • Teologia i duchowość diakonatu, jego eklezjalny wymiar ‒ 15 godz.
  • Liturgia Eucharystii i posługa w niej diakona ‒ 15 godz.
  • Liturgia chrztu, diakon szafarzem tego sakramentu ‒ 10 godz.
  • Liturgia małżeństwa, posługa diakona w sprawowaniu tego sakramentu ‒ 10 godz.
  • Teologia i struktura liturgii godzin ‒ 10 godz.
  • Obrzędy pogrzebu (liturgia i śpiewy) ‒ 10 godz.
  • Nabożeństwa i błogosławieństwa, pobożność ludowa ‒ 10 godz.
  • Posługa diakona w duszpasterstwie rodzinnym ‒ 10 godz.
  • Praca z dziećmi i młodzieżą (szkoła, parafia) ‒ 10 godz.
  • Posługa diakona w duszpasterstwie specjalistycznym (Caritas, służba liturgiczna, szpital, więzienie) ‒ 15 godz.
  • Teologia przepowiadania i teologia homilii ‒ 10 godz.
  • Przepowiadanie kazualne ‒ 10 godz.
  • Kaznodziejstwo dla dzieci ‒ 10 godz.
  • Muzyka kościelna (zasady ogólne, prawodawstwo, śpiewy liturgiczne) ‒ 15 godz.
  • Ćwiczenia liturgiczne ‒ 15 godz.
  • Ćwiczenia homiletyczne ‒ 15 godz.
  • Praktyka kancelaryjna ‒ 10 godz.
  • Miesięczna praktyka liturgiczno-duszpasterska w wyznaczonej parafii, w tym również po akolitacie praktyka rozdawania Komunii św. chorym w szpitalu i w domach prywatnych.

Z innymi zagadnieniami teologiczno-pastoralnymi, niezbędnymi w posłudze diakona, kandydaci zapoznali się w czasie magisterskich studiów teologicznych.

17. Kandydat przed przyjęciem na studia uzupełniające, po ukończonej teologii albo po III roku studiów teologicznych na wydziale teologicznym, składa osobiście u dyrektora Studium Uzupełniającego następujące dokumenty (por. RF 61):

  • podanie o przyjęcie na studia uzupełniające (do biskupa opolskiego);
  • opinię księdza proboszcza i jego akceptację dla przyszłej posługi diakońskiej w parafii;
  • życiorys;
  • odpis aktu chrztu świętego;
  • zaświadczenie o przyjęciu sakramentu bierzmowania;
  • dyplom ukończenia studiów teologicznych (odpis dyplomu magisterskiego) lub zaświadczenie z dziekanatu wydziału teologicznego o ukończeniu III roku studiów;
  • ponadto, jeśli kandydat jest żonaty, przedkłada świadectwo zawartego sakramentu małżeństwa, a także pisemną zgodę żony na rozpoczęcie formacji, przyjęcie święceń i późniejsze pełnienie posługi diakona;
  • kandydat spoza diecezji opolskiej przedkłada również pisemną zgodę własnego biskupa diecezjalnego lub wyższego przełożonego zakonnego

18. Celibatariusz przed przyjęciem święceń diakonatu musi mieć ukończony 25. rok życia, natomiast kandydat żonaty może zostać diakonem stałym po ukończeniu 35. roku życia i po 5 latach małżeństwa (KPK, kan. 1031 § 2; RF 35; WKEP 27). Górna granica wieku wszystkich kandydatów starających się o przyjęcie do diakonatu stałego (nieżonatych, żonatych i wdowców) nie może przekraczać 65. roku życia.

 

IV. Święcenia diakonatu

19. Po zakończeniu dwuletniego studium uzupełniającego, zaliczeniu wszystkich egzaminów i ćwiczeń, kandydat może być dopuszczony do święceń diakonatu. Powołana przez biskupa „Komisja do spraw święceń do diakonatu stałego” ocenia przygotowanie kandydata do święceń, wyraża na piśmie o nim opinię oraz w tajnym głosowaniu stwierdza możliwość dopuszczenia go do święceń. Ostateczną jednak decyzję o dopuszczeniu do święceń kandydata podejmuje biskup ordynariusz.

20. Kandydat przedkłada swojemu biskupowi ordynariuszowi własnoręcznie napisaną prośbę o udzielenie święceń oraz dodatkowe oświadczenie, stwierdzające, że święcenia przyjmie z własnej woli i dobrowolnie, oraz że dla tej posługi poświęca się na zawsze (KPK, kan.1036; WKEP 70).

21. Dyrektor Studium Uzupełniającego pod koniec IV semestru przesyła biskupowi ordynariuszowi dokumentację wraz z odpowiednimi opiniami, na podstawie których, a także na podstawie osobistej znajomości kandydata, biskup podejmie decyzję o dopuszczeniu do święceń diakonatu. Pozytywna decyzja o dopuszczeniu powinna być wyrażona w formie dekretu wydanego odpowiednio wcześnie, to jest nie później niż na miesiąc przed datą święceń (WKEP 72). Dokumentacja przekazana biskupowi powinna zawierać: świadectwa i metryki złożone przez kandydata przed przyjęciem na studia, świadectwa przyjętych posług, zobowiązanie żony oraz dokumentacja odbytych studiów (RF 61).

22. Do dokumentacji winna być dołączona ocena postępowania kandydata i wynik głosowania o dopuszczeniu do święceń, sporządzone przez „Komisję do spraw święceń do diakonatu stałego”.

23. Przed przyjęciem święceń kandydat powinien:

  • złożyć wyznanie wiary katolickiej w obecności biskupa diecezjalnego lub jego delegata oraz je podpisać (KPK, kan. 833, nr 6) ‒ zob. załącznik nr 1;
  • złożyć i podpisać przysięgę wierności (WKEP 73) ‒ zob. załącznik nr 2;
  • złożyć osobistą deklarację o swojej wolności w przyjęciu święceń oraz o świadomości obowiązków i nakazów wiążących przez święcenia na całe życie, a szczególnie obowiązku zachowania celibatu przez nieżonatych i wdowców (KPK, kan. 277 § 1). Taka deklaracja musi zostać napisana własnoręcznie przez kandydata i wyrażona jego własnymi słowami (KPK, kan. 1026, 1028, 1036).

Zaleca się, aby te trzy powyższe akty były dokonane publicznie, najlepiej podczas Mszy św. po homilii (WKEP 73).

  • obowiązkowo odprawić przynajmniej pięciodniowe rekolekcje w miejscu i w sposób określony przez biskupa ordynariusza (KPK, kan.1039).

24. Przynajmniej sześć tygodni przed świeceniami dyrektor studium powinien wysłać do parafii kandydata prośbę o wygłoszenie jednej zapowiedzi i o nadesłanie przez proboszcza i trzech zaufanych parafian opinii (zob. załącznik nr 3).

 

V. Zakres wykonywanej posługi diakona stałego

 25. Z chwilą przyjęcia święceń diakon stały staje się duchownym inkardynowanym do swojej diecezji (KPK, kan. 266) i nabywa wszystkie uprawnienia i zobowiązania określone w kan. 273‒289 KPK (WKEP 88).

26. Po święceniach miejsce i zakres posługi diakona stałego określa dekret biskupa ordynariusza. Przez złożone w ramach obrzędu święceń przyrzeczenie posłuszeństwa biskupowi diakon zobowiązuje się do przyjmowania i wiernego wypełniania zadań powierzonych mu przez ordynariusza (KPK, kan. 274 § 2; WKEP 89).

27. Sobór Watykański II przywracając diakonat stały, wymienia potrójny wymiar jego posługi: „diakonia liturgii, słowa i miłości” (KK 29). W zależności od potrzeb pastoralnych i sytuacji rodzinno-zawodowej, zakres posługi diakona stałego może być w różnym stopniu określony i wykonywany.

Proboszcz parafii lub przełożony instytucji kościelnej, dla której diakon jest przeznaczony, powinni się troszczyć, aby diakoni, stosownie do swoich możliwości, „mogli wykonywać w pełni własną posługę w liturgii, przepowiadaniu Słowa oraz w dziełach miłosierdzia, i nie zostali zepchnięci do obowiązków marginalnych i funkcji zastępczych lub tych, które mogą być wykonywane przez zwyczajnych wiernych nie posiadających święceń. Tylko w ten sposób diakoni stali ukażą się w swojej prawdziwej tożsamości, jako słudzy Chrystusa, a nie jako świeccy zaangażowani w szczególny sposób w życie Kościoła” (DP 40).

28. Do liturgicznych posług diakona należą (zob. DP 28‒36):

  • udzielanie sakramentu chrztu (jest zwykłym szafarzem tego sakramentu);
  • asystowanie i pomaganie biskupowi i prezbiterowi podczas celebrowania Eucharystii i innych obrzędów liturgicznych: przygotowuje kielich oraz księgi, proklamuje Ewangelię, podaje intencje modlitwy powszechnej, wzywa do przekazania znaku pokoju, rozdziela w czasie lub poza celebracją Komunię św., jest zwyczajnym szafarzem wystawienia Najświętszego Sakramentu i błogosławieństwa eucharystycznego;
  • sprawowanie sakramentu małżeństwa, a także pomoc w przygotowaniu nowożeńców do tego sakramentu ‒ zgodnie z przepisami prawa kanonicznego (KPK, kan. 1063, 1108, 1111);
  • zanoszenie Wiatyku lub Komunii chorym, troska o chorych (modlitewne odwiedziny chorych);
  • przewodniczenie liturgii godzin, zwłaszcza tradycyjnie odprawianym nieszporom;
  • przewodniczenie nabożeństwom i innym zatwierdzonym przez Kościół praktykom pobożności ludowej;
  • przewodniczenie nabożeństwom żałobnym i obrzędom pogrzebowym;
  • sprawowanie błogosławieństw osób i rzeczy ‒ zgodnie z przepisami ksiąg liturgicznych;
  • na prośbę proboszcza błogosławienie mieszkań podczas odwiedzin duszpasterskich, zwanych kolędą.

29. Diakonia słowa Bożego w posłudze diakona obejmuje:

  • proklamację Ewangelii i głoszenie słowa Bożego zarówno podczas sprawowanej liturgii, jak i przy różnych okazjach poza nią. Przede wszystkim diakoni starannie powinni przygotowywać homilię, „ze szczególną troską w oparciu o modlitwę, studium tekstów świętych, w pełnej harmonii z Urzędem Nauczycielskim i zastanowieniem się nad oczekiwaniami tych, do których jest ona kierowana” (DP 25);
  • katechizowanie wiernych na różnych etapach życia chrześcijańskiego, zwłaszcza w przygotowaniu do sakramentów, w szkołach, w duszpasterstwie rodzin i w środowiskach zawodowych;
  • uczestniczenie w diecezjalnych lub parafialnych programach nowej ewangelizacji;
  • dawanie świadectwa o obowiązku misyjności Kościoła, które winno się przejawiać w nauczaniu i w codziennym życiu rodzinnym, zawodowym i parafialnym.

30. Diakonia miłosierdzia (miłości) należy do pierwotnych oraz istotnych posług, obejmując przede wszystkim „służbę Ludowi Bożemu w imię Chrystusa mocą przyjętego sakramentu święceń” (DP 37), a w szczególności:

  • troskę o biednych i chorych w domach prywatnych i szpitalach;
  • aktywne uczestnictwo w dziełach miłosierdzia o zasięgu parafialnym i diecezjalnym, a zwłaszcza w parafialnych zespołach charytatywnych (Caritas);
  • służbę w zakresie kształcenia chrześcijańskiego młodzieży oraz innych grup kościelnych i zawodowych;
  • na zlecenie biskupa zarządzanie w odpowiednim zakresie dobrami materialnymi i dziełami pomocy społecznej (DP 38).

31. Diakoni stali z urzędu należą do parafialnej rady duszpasterskiej, o ile w danej parafii pełnią swoją posługę.

 

VI. Formacja stała diakonów po święceniach

32. Przepisy kościelne zobowiązują biskupa i osoby odpowiedzialne do troski o stałą formację diakonów, zarówno na poziomie diecezjalnym, jak i parafialnym. Stała kontynuacja odpowiedniej i całościowej formacji jest prawem i obowiązkiem diakonów, „którego nie można zaniedbać” (DP 63). Także żony i innych członków rodzin diakonów stałych należy zapraszać do udziału w spotkaniach formacyjnych.

33. Stała formacja diakona jest wymogiem wynikającym z jego powołania i posłania. „Kto bowiem przyjął diakonat, jest zobowiązany do ciągłego dokształcania się w nauce Kościoła, tak aby konieczne wykształcenie zdobyte przed święceniami udoskonalać i doprowadzać do aktualnego stanu wiedzy” (Jan Paweł II, katecheza z 20 X 1993 r.).

34. Za organizację spotkań formacyjnych po święceniach odpowiedzialny jest dyrektor Studium Uzupełniającego i ojciec duchowny diakonów albo wyznaczony do tego przez biskupa specjalny opiekun.

35. W szczególności diakoni stali zobowiązani są do uczestnictwa w:

  • jednodniowych skupieniach w Adwencie i Wielkim Poście;
  • trzydniowych rekolekcjach zamkniętych raz w roku;
  • weekendowych lub innych szkoleniach teologicznopastoralnych (np. w seminariach wieczorowych);
  • jesiennych konferencjach rejonowych duchowieństwa;
  • dorocznym obchodzie święta patronalnego ku czci św. Wincentego, męczennika i diakona, czczonego 22 stycznia.

36. Przy ustalaniu terminów spotkań należy uwzględnić sprawy rodzinne i zawodowe diakonów. Koszty formacji stałej, o ile zachodzi taka potrzeba, przejmuje parafia lub instytucja, w której diakon pracuje.

 

VII. Posługa diakona wykonującego świecki zawód oraz diakona całkowicie poświęconego swojej posłudze

37. Zgodnie z kan. 281 § 3 KPK diakon stały wykonujący świecki zawód troszczy się o siebie i potrzeby swojej rodziny z dochodów wynikających z jego pracy zawodowej lub z przynależnej mu emerytury.

38. Diakon wykonujący dodatkowy zawód powinien pamiętać, że jest reprezentantem Kościoła w miejscu, do którego Kościół nie zawsze może swobodnie dotrzeć, dlatego przez swoje zaangażowanie zawodowe powinien pozytywnie wpływać na pracowników i realizować zadania wynikające z Ewangelii.

39. Oprócz pracy zawodowej diakon stały powinien czynnie angażować się również we wspólnocie parafialnej. Ponieważ współpraca w parafii może być ograniczona przez wymogi małżeństwa, rodziny i pracy zawodowej, dlatego należy to uwzględnić w realizacji posługi diakońskiej. Diakon nie może jednak całkowicie zrezygnować z czynnego wykonywania posług na wszystkich trzech zasadniczych polach diakonii.

40. Stosunek służbowy diakona stałego wykonującego dodatkowy zawód nie zostaje zmieniony wraz ze zmianą miejsca zamieszkania. Posługa diakona w innej diecezji jest dopóty niemożliwa, dopóki nie zostanie sprawa uregulowana, zgodnie z kan. 265‒272 KPK, z ordynariuszem nowej diecezji zamieszkania. Diakon stały wykonujący dodatkowy zawód informuje swojego biskupa o zmianie miejsca zamieszkania wynikającej z pracy zawodowej w innej diecezji; przekazuje tę informację także ordynariuszowi nowej diecezji zamieszkania, celem ustalenia odpowiednich regulacji odnośnie do dalszego pełnienia posługi diakona.

Biskup nowej diecezji nie jest zobowiązany do zapewnienia diakonowi wykonywania jego posługi w tym samym zakresie, co w poprzedniej diecezji.

41. Diakon stały całkowicie poświęcający się swojej posłudze (na pełnym etacie) w instytucji kościelnej zobowiązany jest do realizacji zakresu czynności określonych w dekrecie biskupa i uzgodnionych z przełożonym ‒ pracodawcą instytucji kościelnej lub proboszczem, jeśli przeznaczony jest do duszpasterstwa parafialnego. Otrzymuje wówczas wynagrodzenie pozwalające na utrzymanie siebie i swojej rodziny.

42. Diakoni całkowicie poświęcający się swojej posłudze w instytucji kościelnej są zatrudniani zgodnie z obowiązującymi przepisami kanonicznymi i państwowymi. Diakoni ci mają obowiązek uczestniczenia w skupieniach i spotkaniach formacyjnych, podobnie jak inni duchowni pracujący w duszpasterstwie.

 

VIII. Kolizyjność obowiązków podstawowych i dodatkowych

43. Nie do pogodzenia z posługą diakona stałego są wszystkie czynności, zawody, zadania i funkcje, które, zgodnie z postanowieniem biskupa diecezjalnego, nie przystoją powadze i skuteczności jego posługi duchowej i duszpasterskiej. Tym samym zakazuje się diakonom stałym wszystkich czynności wymienionych w kan. 285 § 1 i 2 KPK, a także czynnego udziału w partiach politycznych, przyjmowanie publicznych urzędów władzy świeckiej oraz kierowanie związkami zawodowymi, chyba że wyrazi na to zgodę biskup ordynariusz (kan. 287 § 2 KPK).

44. Kandydaci do diakonatu stałego w okresie formacyjnym nie podlegają powyższym zakazom, mogą jednak być święceni dopiero wtedy, kiedy złożą rezygnację z zajmowanego urzędu lub mandatu.

45. Diakon stały poświęcający się całkowicie swojej służbie w instytucji kościelnej potrzebuje zgody biskupa ordynariusza do wykonywania każdego dodatkowego obowiązku.

 

IX. Współpraca z prezbiterami i innymi współpracownikami

46. Zakres posługi diakona stałego w zależności od jego nominacji zawsze powinien być ustalony przez bezpośredniego przełożonego kościelnego z nim samym, miejscowym duchowieństwem i innymi współpracownikami duszpasterskimi. Oprócz istniejących potrzeb duszpasterskich należy wziąć pod uwagę także odpowiedni czas na modlitwę, rozważanie, studium i troskę o bliźnich, a także prawa żony i dzieci żonatego diakona.

47. Diakon stały zatrudniony w oparciu o umowę o pracę bierze udział w rozmowach dotyczących podziału obowiązków oraz zobowiązany jest do udziału w odpowiednich konferencjach na poziomie parafii, dekanatu i diecezji. Natomiast diakon wykonujący zawód cywilny bierze w nich udział, jeśli pozwalają mu na to obowiązki.

48. Współpracę między diakonem a prezbiterami oraz innymi współpracownikami duszpasterskimi w parafii winien cechować wzajemny szacunek, zrozumienie i życzliwość, a dobro duchowe wiernych ma być we wszystkim wartością nadrzędną.

 

X. Strój i tytuł honorowy diakona stałego

 a) Strój diakona podczas liturgii:

49. Kan. 284 KPK postanawia, że „duchowni powinni nosić odpowiedni strój kościelny (decentem habitum ecclesiasticum), według przepisów wydanych przez Konferencję Episkopatu Polski, a także zwyczajów miejscowych”. Konferencja Episkopatu Polski w swoich Wytycznych precyzuje to następująco: „Na podstawie kan. 284 KPK ustala się, że poza pełnieniem funkcji liturgicznych strojem diakona stałego w Polsce jest odpowiedni, poważny strój świecki z przypiętą odznaką diakona stałego. Podczas pełnienia funkcji liturgicznych natomiast używa on stroju zgodnie z przepisami liturgicznymi” (nr 90).

50. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego stwierdza: „Szatą własną diakona jest dalmatyka, którą wkłada na albę i stułę; gdy dalmatyki brak lub gdy obrzędy są sprawowane mniej uroczyście, diakon może jej nie wkładać” (nr 338); „Diakon zakłada stułę na lewe ramię, prowadzi ją ukośnie przez piersi do prawego boku i tam ją spina lub wiąże” (nr 340). W nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego diakon używa także manipularza.

51. Diakon ubrany w albę i stułę (i dalmatykę) występuje we wszystkich obrzędach liturgicznych, kiedy posługuje prezbiterowi lub biskupowi, natomiast kiedy tylko uczestniczy w obrzędzie liturgicznym, powinien być ubrany w strój chórowy, którym jest komża nałożona na sutannę z koloratką (Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów, nr 81); może ubrać także albę i stułę, jeśli przemawiają za tym słuszne powody.

52. W albie lub komży i stule oraz w kapie diakon może występować kiedy przewodniczy liturgii niektórych sakramentów, sakramentaliów lub nabożeństwom. Szczegółowo normują to przepisy poszczególnych ksiąg liturgicznych. Obrzędy chrztu dzieci stwierdzają: „Kapłan lub diakon ubrany w albę lub komżę i stułę, albo ponadto w kapę białego koloru (…)” (nr 86); Obrzędy sakramentu małżeństwa poza Mszą świętą: „W ustalonym czasie celebrans (kapłan lub diakon) ubrany w albę lub komżę, stułę i kapę białego koloru wychodzi z ministrantami do drzwi kościoła” (nr. 83, 123); Obrzęd katechumenatu: „Kapłan albo diakon, ubrany w albę lub komżę, stułę i kapę białego koloru, podchodzi do miejsca (…)” (nr 72). Na podstawie uprawnień, jakie Obrzędy pogrzebu dają Konferencji Episkopatu Polski w zakresie adaptacji, postanowiono, że „z zasady obrzędom pogrzebowym przewodniczy kapłan lub diakon”; ubierają oni wówczas albę lub komżę, stułę, ewentualnie kapę fioletową lub czarną, a do pogrzebu dzieci stułę (i kapę) koloru białego (nr. 22, 41, 139).

53. Z powyższych przepisów wynika, że nie można zmuszać diakona stałego do ubierania do liturgii tylko alby i stuły zakładanej na lewe ramię. Są sytuacje, kiedy diakon może, a czasem nawet powinien, ubrać komżę, którą zawsze nakłada się na sutannę (np. kiedy przewodniczy obrzędom pogrzebowym na cmentarzu w czasie deszczowej pogody, kiedy przewodniczy procesji). Dlatego diakon stały powinien mieć własną sutannę (z koloratką) uszytą na swój wymiar.

Diakon używa dalmatyki tylko do liturgii sprawowanej bardziej uroczyście i nie nakłada jej wówczas, gdy celebrans główny ubrany jest tylko w albę lub komżę (bez ornatu lub kapy). Natomiast kiedy sam przewodniczy obrzędom liturgicznym lub nabożeństwom, nie ubiera na albę lub komżę dalmatyki, ale kapę, chyba że okoliczności przemawiają za użyciem dalmatyki, ubranej jednak zawsze na albę.

 

b) Strój diakona poza liturgią:

54. Zgodnie z Wytycznymi Konferencji Episkopatu Polski, „poza pełnieniem funkcji liturgicznych strojem diakona stałego w Polsce jest odpowiedni, poważny strój świecki z przypiętą odznaką diakona stałego” (nr 90). Sprawa stroju świeckiego wydaje się być jasno sformułowana, zwłaszcza podczas wykonywaniu świeckiego zawodu i w codziennym życiu rodzinnym diakona.

55. Sprawa nie jest już tak jednoznaczna w przypadku wykonywania pracy w instytucji kościelnej, np. w kancelarii parafialnej, w której petenci wolą rozmawiać z osobą duchowną, a taką jest przecież diakon, dlatego czymś naturalnym będzie jego strój duchowny (przynajmniej w koloratce).

56. Mając na uwadze wrażliwość wiernych i kilkuletni zwyczaj w diecezji opolskiej, diakon stały może nosić strój duchowny poza liturgią, kiedy uczestniczy w wydarzeniach religijnych, a ponadto kiedy przemawiają za tym racje duszpasterskie oraz roztropne rozeznanie samego diakona lub jego przełożonych. W ten sposób, także poza liturgią, diakon może stać się skutecznym znakiem duchowego i sakramentalnego wsparcia wiernych oraz orędownikiem miłości, sprawiedliwości i pokoju, ponieważ jest wezwany do niesienia pomocy i pociechy wszystkim, zwłaszcza chorym, ubogim i cierpiącym.

 

c) Tytuł honorowy (grzecznościowy) „ksiądz”

57. Diakon stały na mocy sakramentalnych święceń i inkardynacji należy do duchowieństwa diecezjalnego (por. KPK, kan. 266). Od wieków średnich istnieje w Polsce tradycja przypisywania duchownym, nawet niekatolickim, tytułu honorowego (grzecznościowego) „ksiądz”. Termin ten początkowo nie miał charakteru religijnego i nie wiązał się z funkcją sakralną duchownych. Obecnie stosuje się go nawet do kandydatów do kapłaństwa, zwłaszcza diakonów ‒ kandydatów do prezbiteratu. Nie wypada zatem pozbawiać prawa do tego tytułu diakonów stałych.

 

XI. Sprawowanie liturgii godzin

58. Na podstawie kan. 276 § 1, nr 3 KPK zachęca się stałych diakonów do sprawowania każdego dnia w całości liturgii godzin, natomiast zgodnie z prawem mają oni obowiązek codziennego odmawiania jedynie jutrzni i nieszporów (WKEP 91).

 

XII. Utrzymanie i ubezpieczenie

59. „Diakoni pracujący zawodowo powinni utrzymywać się z dochodów pochodzących ze swojej pracy” (DP 15; WKEP 93, 1), mają jednak prawo do zwrotu poniesionych kosztów z racji pełnienia posług diakońskich oraz obowiązkowego uczestnictwa w spotkaniach formacyjnych (np. rekolekcji).

60. Diakoni, którzy całkowicie bądź w znacznej mierze oddają się posłudze kościelnej i nie czerpią dochodów z innego źródła utrzymania, powinni być wynagradzani w taki sposób, aby byli w stanie zapewnić utrzymanie sobie, a w przypadku diakonów żonatych, także swojej rodzinie (KPK, kan. 281 § 3; DP 18). Odpowiednie wynagrodzenie otrzymują zgodnie z zawartą umową o pracę.

61. Przełożony instytucji kościelnej, w której zatrudniony jest diakon na etacie, powinien zatroszczyć się o ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne. Diakon taki powinien wpłacać ustalone składki na Fundusz Zapomogowy Kapłanów i Diakonów.

62. W przypadkach szczególnych, zwłaszcza w ciężkiej chorobie lub zdarzeniu losowym, diakon stały może zwrócić się do biskupa diecezjalnego o jednorazowe wsparcie finansowe z Funduszu Zapomogowego Kapłanów i Diakonów. Pisemny wniosek powinien być poparty podpisem proboszcza miejsca zamieszkania.

 

XIII. Urlop, czas wolny, emerytura i zwolnienie z obowiązków

63. Diakon stały całkowicie zatrudniony przez instytucję kościelną w oparciu o umowę ma prawo do jednego dnia wolnego w tygodniu, pod warunkiem jednak, że nie zakłóci to rytmu koniecznych zajęć duszpasterskich w parafii, np. rekolekcji. Wolny dzień powinien być przeznaczony nie tylko na odpoczynek, ale także na pogłębienie życia wewnętrznego i wiedzy teologicznej oraz więzi rodzinnej. Ponadto każdego roku diakonowi przysługuje również prawo do 30-dniowego urlopu wypoczynkowego w okresie wakacyjnym. Termin urlopu powinien być uzgodniony z przełożonym.

64. Każdy diakon stały na początku roku kalendarzowego, w którym kończy 70. rok życia, powinien przekazać biskupowi diecezjalnemu prośbę o zwolnienie z pełnionej służby. Z uzasadnionych powodów biskup może wcześniej odwołać lub zadecydować o przyjęciu rezygnacji w terminie późniejszym, jednak nie po 75. roku życia. Po przyjęciu rezygnacji, w zależności od stanu zdrowia i za przyzwoleniem biskupa ordynariusza, diakon stały może dalej dobrowolnie wykonywać posługi wynikające ze świeceń, jednak nie jest zobowiązany, ale może brać udział w skupieniach duchowych i spotkaniach formacyjnych.

 

XIV. Skargi i rozwiązywanie sporów

65. Ewentualne spory i różnice zdań, zgodnie z obowiązującymi normami kan. 1446 § 1 KPK, należy jak najszybciej pokojowo rozwiązywać. Należy unikać sporu prawnego i zatroszczyć się wspólnym wysiłkiem o znalezienie dobrego rozwiązania. Diakon może również odwołać się w swojej sprawie kolejno do proboszcza, dziekana, dyrektora Studium Uzupełniającego, a w ostateczności do biskupa.

66. O skargach na diakona stałego, mogących pociągnąć za sobą konsekwencje służbowe, należy powiadomić obwinionego. Zanim przesłucha się innych w tej sprawie, należy dać diakonowi, którego sprawa dotyczy, możliwość zajęcia stanowiska wobec oskarżenia.

 

XV. Uroczystości żałobne i pogrzeb diakona stałego

67. Po śmierci diakona stałego żona i rodzina zmarłego wymagają szczególnej uwagi i wsparcia. Należy przy tym zaznaczyć, że dyspozycje zmarłego, jego żony i dzieci należy uwzględnić w pierwszej kolejności.

68. Każdy diakon powinien sporządzić testament, który należy zdeponować w Kurii Diecezjalnej. O treści testamentu diakon powiadamia żonę i dzieci, a także przekazuje im kopię testamentu. W testamencie należy podać uregulowania odnośnie spraw majątkowych oraz pozostawionych przedmiotów sakralnych, paramentów liturgicznych, ksiąg itp.

69. O śmierci diakona miejscowy proboszcz niezwłocznie powiadamia biskupa diecezjalnego, dziekana, opiekunów diecezjalnych diakonów oraz duchowieństwo dekanatu.

70. Jeśli życzeniem diakona było, aby został pochowany w szatach liturgicznych, należy to uszanować. Miejsce pochówku — jeśli nie zostało ustalone za życia — wybierają żona, dzieci lub krewni. Jeśli na cmentarzu istnieją kwatery dla duchownych, należy to uwzględnić, ostateczną decyzję podejmuje biskup diecezjalny.

71. Miejscowy proboszcz i dziekan przygotowują, w porozumieniu z żoną lub krewnymi, uroczystości żałobne. Celebransa głównego wyznacza biskup diecezjalny; asystować i ewentualnie wygłosić homilię może diakon. Jeśli istnieje w parafii zwyczaj ustawiania trumny przed ołtarzem, wówczas można położyć na trumnie lub przed nią Ewangeliarz lub księgę Pisma Świętego oraz stułę diakońską. Podczas pożegnania przy grobie należy zapewnić pierwszeństwo żonie i dzieciom.

 

XVI. Zakończenie

72. Niniejszy regulamin ma dopomóc kandydatom do diakonatu stałego w ich formacji, a po święceniach w realizacji ich posługi, aby umocnieni łaską sakramentalną służyli Chrystusowi i Kościołowi dla zbawienia ludzi. Podane w Aneksie załączniki są częścią składową tego regulaminu.

73. Po przeprowadzonych konsultacjach niniejszy regulamin zatwierdzam i wprowadzam w życie z dniem jego podpisania.

Zawierzam posługiwanie stałych diakonów również Tej, która stała się pokorną Służebnicą Pańską, Najświętszej Maryi Pannie, Matce naszego Pana, czczonej w opolskiej katedrze, a także wstawiennictwu świętych Diakonów, zwłaszcza św. Wincentego, męczennika i diakona, patrona diakonów stałych diecezji opolskiej.

.

Opole, dnia 30 listopada 2017 roku,

w święto św. Andrzeja Apostoła.

+ Andrzej Czaja

Biskup Opolski

 

 

[1] Są nimi następujące dokumenty, cytowane według poniższego wykazu skrótów:

RF ‒ Kongregacja Edukacji Katolickiej, Ratio fundamentalis institutionis diaconorum permanentium (Wytyczne dotyczące formacji diakonów stałych), 22 II 1998;

DP ‒ Kongregacja ds. Duchowieństwa, Directorium pro ministerio et vita diaconorum permanentium (Dyrektorium o posłudze i życiu diakonów stałych), 22 II 1998;

WKEP ‒ Konferencja Episkopatu Polski, Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce (tekst poprawiony), 9 VI 2015.